W Muzeum Podhalańskim w Nowym Targu otwarta została wystawa pt. „Śpij kolego w ciemnym grobie, niech się Polska przyśni Tobie”.
Ponad sto lat temu dla naszych pradziadków świat jaki znali brutalnie się skończył. Strzały bośniackiego terrorysty oddane do arcyksiążęcej pary na sarajewskim bulwarze wyzwolił nagromadzone w pewnej siebie, potężniejącej przemysłem Europie, ogromne siły, które starły się nawzajem w najważniejszym konflikcie zbrojnym XX wieku, zwanym do dziś Wielką Wojną. Starły przy okazji wszystko, co przed rokiem 1914, „ostatnim rokiem XIX stulecia", wydawało się trwałe i niezmienne. Nic nie wróciło na swoje miejsce. Nie było już żadnego „swojego miejsca". Dawny porządek rzeczy, z jednej strony ograniczający aspirację narodów, społeczności i niespokojnych jednostek, z drugiej dający im wszystkim poczucie względnej stabilizacji, spokoju i nadziei rozpadł się. Armie wychodziły z koszar, idee – z salonów i kawiarni. Nikt nie przypuszczał, gdzie dojdą pierwsze i do czego doprowadzą drugie. Pierwsza ze światowych wojen zmiotła z Europy jedno wielkie państwo, znacząco zmieniła granice dwóch innych mocarstw, zrodziła kilka kolejnych państw w tym Rzeczpospolitą. Prezentowana ekspozycja stanowi próbę podsumowania kilkuletnich badań archiwalnych i terenowych, obejmujących dzieje powstania i funkcjonowania kwatery wojskowej, znajdującej się na terenie Cmentarza Komunalnego w Nowym Targu. Obiekt ten, znany powszechnie mieszkańcom jako Kwatera Żołnierzy Legionów Polskich, był pierwotnie częścią większego założenia tj. kwatery żołnierzy austro-węgierskich. Jego zasadnicza część zlokalizowana była w północno-wschodnim fragmencie nowotarskiej nekropoli. Obecnie nie jest ona w żaden widoczny sposób oznakowana, nie licząc niewielkiego pomnika wzniesionego przed II wojną światową przez władze i mieszkańców miasta. Zachowały się jednak jej relikty, odkryte podczas badań terenowych przeprowadzonych w latach 2004-2005.
Na wstępie należy zaznaczyć, iż określenie Kwatera Żołnierzy Legionów Polskich, w świetle dotychczasowych badań, wydaje się być nieprecyzyjną, bowiem w kwaterze powstałej w obecnym kształcie na przełomie 1937 i 1938 roku, miejsce wiecznego spoczynku znaleźli nie tylko legioniści Józefa Piłsudskiego z lat 1914-1917, ale również żołnierze polscy zmarli w czasie trwania wojny polsko-ukraińskiej i polsko-bolszewickiej tj. w latach 1918-1920. Wszystkich pochowanych w kwaterze łączy jednak wspólny mianownik w postaci miejsca śmierci tj. Szpital Czerwonego Krzyża lub Szpital Powiatowy w Nowym Targu.
Z powyższych zatem względów ekspozycja prezentuje dotychczasowe ustalenia dotyczące powstania i funkcjonowania Kwatery Żołnierzy Legionów Polskich na tle trzech istniejących równolegle i najprawdopodobniej zlokalizowanych na tym samym obszarze obiektów tj. Kwatery Żołnierzy Franciszka Józefa z lata 1914-1918, Cmentarza Wojennego nr 436 z lat 1918-1920 oraz Kwatery Żołnierzy Legionów Polskich w okresie 1921-2016. Jedna z tablic poświęcona jest zabiegom konserwatorskim jakim została Kwatera Legionistów poddana w 2016 r. a dofinansowanych przez Wojewodę Małopolskiego.
Niezwykłą atrakcją dla uczestników wernisażu była prezentacja członkiń Grupy Rekonstrukcji Historycznych „Gorlice 1915”: Pań Anna, Kamila oraz malutkiej sześciomiesięcznej Zosia Czyżyckich. Ubrane w piękne stroje z epoki nadały otwarciu wystawy wyjątkowego klimatu. Organizatorami wystawy było Muzeum Podhalańskie im. Czesława Pajreskiego, Polskie Towarzystwo Historyczne w Nowym Targu Miejski Ośrodek Kultury w Nowym Targu oraz Archiwum Narodowe w Krakowie. Autorami ekspozycji są Robert Kowalski oraz Wiktoria Kowalczyk.
Źródło: organizatorzy, oprac. r/ zdjęcia Szymon Pyzowski
