07.04.2021, 09:21 | czytano: 3323

Godła szalayowskie. Szczawnica wraca do unikatowej tradycji

W uzdrowisku od połowy XIX wielu istnieje unikatowa na skalę światową tradycja nadawania domom godeł. Miejski Ośrodek Kultury wraz z Urzędem Miasta i Gminy Szczawnica zachęcają mieszkańców, żeby tę tradycję kontynuować.
O idei, która przyświecała Józefowi Szalayowi i wymogach, jakie musieli spełnić gospodarze domów, by otrzymać godło, a także o utworzonym niedawno w Szczawnicy „Szlaku Godeł Szalayowkich” opowiada Marta Słowik – historyk z Muzeum Pienińskiego im. Józefa Szalaya w Szlachtowej.
 
Skąd Józef Szalay wziął pomysł na nadawanie szczawnickim domom godeł?
Marta Słowik: - W 1842 roku Józef Szalay przejął uzdrowisko od swoich rodziców. Zaczął wtedy jego rozbudowę. Oczywiście nie było wtedy tylu co dzisiaj pensjonatów oraz miejsc, w których ludzie przyjeżdżający na leczenie uzdrowiskowe mogliby zamieszkać. Dzięki godłom wiszącym na chatach przyjezdni wiedzieli, że dany dom można wynająć. Teraz do sanatorium przyjeżdża się na dwa, góra trzy tygodnie, natomiast za czasów Józefa Szalaya  wczasy lecznicze w uzdrowisku trwały cztery miesiące – od maja do września. Biała izba stawała się więc dla kuracjuszy domem na kilka miesięcy. Wczasowicze przyjeżdżali do uzdrowiska z całym swoim dobytkiem.

Czy każdy mógł być posiadaczem takiego godła? Czy istniały wymogi, które musiał spełnić gospodarz?

MS: - Józef Szalay wpadł na pomysł, że również prywatni gospodarze mogą wynajmować tak zwane „białe izby” w swoich góralskich domach. Postawił jednak trzy warunki, które musieli oni spełnić, by móc przyjmować kuracjuszy. W XIX wieku chałupy góralskie w większości były „kurnymi chatami”, czyli  nie miały kominów, więc ktoś, kto chciał przyjmować gości, musiał wypuścić komin ponad dach. Gospodarz miał obowiązek również wstawić drewnianą podłogę (w większości domów podłogę zastępowały klepiska) oraz wstawić szklane szyby w okna. Ktoś, kto w taki sposób unowocześnił swój dom, mógł otrzymać godło.

Kto był autorem godeł szalayowskich?

MS: - Według tradycji tablice malował sam Józef Szalay, ale wiemy, że wykonywane były one również przez innych, anonimowych twórców.

Kiedy pojawiła się pierwsza wzmianka o godłach szalayowskich?

MS: Było to w 1841 roku. Opublikowała ją jedna z gazet wydawanych w tym okresie.

Ile godeł było za czasów Józefa Szalaya?

MS: - Niestety ciężko jest powiedzieć. Nie jesteśmy ich w tej chwili w stanie policzyć. Korzystając ze źródeł, które zostały z czasów Józefa Szalaya, organizatorzy „Szlaku Godeł Szalayowskich” obliczyli, że na szczawnickich domach wisiało około 105 godeł. Są to jednak dane szacunkowe.

Skąd wziął się pomysł na utworzenie w Szczawnicy Szlaku Godeł Szalayowskich? Kto był jego autorem?

MS: Utworzenie szlaku w uzdrowisku to inicjatywa Muzeum Szalayowskiego oraz  Urzędu Miasta Szczawnicy.  Powstał on, by promować uzdrowisko. Godła na domach można spotkać tylko w Szczawnicy. Nigdzie indziej, ani w Polsce, ani na świecie, nie istniał taki zwyczaj. Niestety do naszych czasów przetrwało niewiele oryginalnych tablic z okresu Józefa Szalaya.

Jak wyglądała renowacja godeł?
MS: - Już w latach 70-tych XX wieku Pieniński Oddział PTTK wpadł na pomysł, by odnowić godła szalayowskie. Zrekonstruowano również tablice, które nie przetrwały próby czasu. Było dwóch artystów zajmujących się odnawianiem godeł – Jan Papież i Józef Bieniek. Natomiast w latach 2008-2010 w czasie przygotowań  do utworzenia w uzdrowisku „Szlaku Godeł Szalayowskich” odnowiono i zrekonstruowano 93 godła. Wykonał je artysta plastyk Wieńczysław Kołodziejski, właściciel „Muzycznej Owczarni”.

Czy ten pomysł zyskał swoich zwolenników wśród mieszkańców Szczawnicy?

MS: - Tak, nasza inicjatywa cieszyła się dużą popularnością. Wiele  osób – nawet tych, które pierwotnie nie miały na swoich domach godeł – z ochotą je teraz przyjmują. Świadczy to o tym, że współcześni szczawniczanie chcą kultywować tę tradycję, ponieważ jest ona wyjątkowa i niepowtarzalna.



Rozmawiała Weronika Błażusiak

* * *

Krótki opis procedury składania wniosków:

Godła mogą być przyznane właścicielom nieruchomości położonym na terenie Miasta i Gminy Szczawnica:
a. trudniącym się wynajmem kwater, prowadzeniem pensjonatów, hoteli, obiektów gastronomicznych,
b. szczególnie dbającym o wygląd estetyczny własnej nieruchomości,
c. zasłużonym dla Miasta i Gminy Szczawnica, których działalność i osiągnięcia przyczyniły się do promocji Miasta i Gminy Szczawnica.

Aby uzyskać tablicę należy zgłosić swoją kandydaturę w formie pisemnej w Miejskim Ośrodku Kultury w Szczawnicy. Wniosek do wypełnienia można pobrać z tej strony UMiG Szczawnica. Wnioski będą rozpatrywane na posiedzeniu Kapituły Honorowej, posiedzenie jest planowane w maju lub czerwcu. Po pozytywnym rozpatrzeniu kandydatury wnioskodawca wykonuje tablicę na własny koszy, zgodnie z wymaganiami (wymagania podane w obecnym regulaminie mogą ulec zmianie). Po wykonaniu tablic zostaną one wręczone właścicielom na uroczystej sesji rady miejskiej. 

jd / wb
Może Cię zainteresować
komentarze
misiek07.04.2021, 11:03
Jakie godło proponujecie na budynku Urzędu Miasta i Gminy w Szczawnicy?
Jarek07.04.2021, 09:43
> w latach 2008-2010 w czasie przygotowań do utworzenia w uzdrowisku
> ?Szlaku Godeł Szalayowskich? odnowiono i zrekonstruowano 93 godła.
> Wykonał je artysta plastyk Wieńczysław Kołodziejski, właściciel
> ?Muzycznej Owczarni?.

I niestety zrekonstruował tak, że po 2 latach wiszenia na fasadzie nasze "nowe" godło wygląda gorzej niż to, które zastąpiło. :/ Artysta najwyraźniej zapomniał, że godła nie wiszą w galerii i nie utrwalił ich przeciwko opadom i słońcu... :(((
Może Cię zainteresować
Zobacz pełną wersję podhale24.pl